© 2012-2020 Michał Hubicki. All rights reserved.
ArbitrationHQ
  • HOME
  • POLSKI
  • ENGLISH
  • ESPAÑOL
  • AUTHOR
  • Contact
  • HOME
  • POLSKI
  • ENGLISH
  • ESPAÑOL
  • AUTHOR
  • Contact

Razem, a jednak osobno - separability principle w arbitrażu handlowym cz. 1

12/3/2012

 
Według danych  Niemieckiego Instytutu Sądownictwa Polubownego współcześnie 90% umów międzynarodowych w zakresie szeroko pojętego handlu zawiera klauzulę polubowną zobowiązującą strony do rozstrzygania sporów w sądach niepaństwowych. Niniejszy artykuł ma celu przybliżenie Czytelnikowi rozwiązań sytuacji, w których taka umowa zawierająca klauzulę arbitrażową zostanie uznana za nieważną lub wygasłą.

1. Separability principle - przyczyny powstania. 
Na początkowym etapie kształtowania się międzynarodowego arbitrażu, skuteczność klauzuli arbitrażowej zamieszczonej w kontrakcie była uważana za nierozerwalnie związaną z ważnością i skutecznością  stosunku  prawnego, którego ów kontrakt dotyczył. Nieważność lub wygaśnięcie "stosunku głównego" miała się więc automatycznie przekładać się na nieważność zapisu na sąd polubowny. 

Taki stan rzeczy był źródłem  problemów praktycznych - samo podniesienie przez stronę zarzutu nieważności, bezskuteczności czy wygaśnięcia umowy "głównej" mogło spowodować skierowanie sprawy do rozstrzygnięcia na forum sądu powszechnego, czego strony przecież chciały uniknąć zawierając wcześniej zapis na sąd polubowny. 

Na tle powyższego zaszła potrzeba stworzenia instytucji, która pozwoliłyby na wyodrębnienie umowy o arbitraż od umowy głównej. Taką rolę pełni, powstała w połowie XX w., koncepcja odrębności (ang. separability doctrine) klauzuli arbitrażowej od kontraktu głównego. Kształtowanie się tej idei było w dużej mierze udziałem systemu anglosaskiego

2. Tezy z kluczowych case'ów:
  • Jeśli spór toczy się o to, czy strony zawarły kiedykolwiek umowę główną albo o to, czy umowa ta jest ab initio nieważna, spór ten nie może zostać rozstrzygnięty przez powołany przez strony trybunał arbitrażowy. Jeżeli natomiast strony są zgodne co do tego, że kontrakt główny został zawarty, ale różnią się co do tego, czy np. został naruszony działaniem jednej ze stron, albo czy zaistniały okoliczności zwalniające jedną ze stron z obowiązku wykonania zobowiązania, taki spór powinien być uznany za podpadający pod umowę o arbitraż (Heyman vs Darwins Ltd. [1942] - uważana za konstytuującą doktrynę separability w angielskim systemie prawnym).
  • Zarzuty dotyczące zawarcia w złej wierze (przekładającego się na nieważność) kontraktu głównego, nie wyłączają jurysdykcji trybunału arbitrażowego. Przy tym Sędzia J. Black, zgłaszając zdanie odrębne co do przywoływanego orzeczenia, skrytykował poddawanie swobodnej ocenie arbitrów, którzy mogą nie być prawnikami, kwestii związanych z nieważnością umowy głównej, w szczególności w sprawach, w których nieważność ta może być skutkiem czynu zabronionego. (Prima Paint Carp. v. Flood & Conklin Mfg [1967] - w której orzekał amerykański Sąd Najwyższy, a która, jak się współcześnie twierdzi, ukonstytuowała zasadę separability w amerykańskim systemie prawnym)

  • Zasada separability nie ma charakteru absolutnego. Sądy powinny zwracać szczególną uwagę na uzasadnione twierdzenia o tym, że umowa o arbitraż jest skutkiem podstępu (oszustwa) lub dysproporcji sił między stronami, które uzasadniałyby uchylenie każdego kontraktu. (Amerykański Sąd Najwyższy w sprawie Mitsubishi Motors vs Soler Chrysler-Plymouth).

3. Separability współcześnie. Koncepcję separability przeniesiono na grunt Regulaminu Arbitrażowego UNCITRAL (art. 21 ust. 2) i Ustawy Modelowej UNCITRAL (art. 16 ust.1) i współcześnie została uwzględniona w ustawodawstwach ponad pięćdziesięciu państw. Zasada ta przyjęła się także w doktrynie polskiej i znowelizowanym rodzimym prawie arbitrażowym (art. 1180 § 1 k.p.c), gdzie kontrakt główny nosi miano "umowy podstawowej". 

Zgodnie z doktryną separablity - w Polsce określanej też mianem "odrębności prawnej umowy o arbitraż" - samo podniesienie przez stronę zarzutu nieważności, bezskuteczności czy wygaśnięcia umowy głównej nie uniemożliwi sądowi arbitrażowemu zbadania czy rzeczywiście taki zarzut jest zasadny. Umowę o arbitraż traktuje się bowiem jako odrębną od umowy stojącej u podstaw "stosunku głównego". 

Jak zastrzeżono w sprawie Heyman vs. Darwins, wyjątkiem od tej reguły może być sytuacja, w której strona w sposób wyraźny zaprzecza, że w ogóle do zawarcia umowy o arbitraż doszło. W międzynarodowej doktrynie przedmiotu postuluje się, żeby w takich sytuacjach dopuszczać możliwość zbadania ważności umowy przez sąd powszechny z pominięciem sądu arbitrażowego tylko w przypadkach, gdy już na pierwszy rzut oka nie ma podstaw do przyjęcia, iż umowa o arbitraż mogłaby zostać ważnie zawarta.

Doktryna separability podważana jest przez niektórych autorów niemieckich (odwołujących się do treści art. 139 BGB), którzy, zgodnie za krajowymi uregulowaniami twierdzą, że nieważność całej czynności prawnej naturalnie niesie ze sobą nieważność jej części (za rzymską paremią ex nihilo nihil fit - "z niczego nic nie powstaje").

Jak wynika z powyższego, współcześnie uznaje się że klauzula arbitrażowa ma, co do zasady, byt niezależny od umowy, w której została umieszczona.  W kolejnej części artykułu zostaną zaprezentowane przykłady różnego implementowania tej zasady w krajowych i międzynarodowych porządkach prawnych.

Michał Hubicki

Comments are closed.
    Obraz
    Michał Hubicki

    Archiwum

    June 2017
    November 2016
    December 2015
    November 2015
    July 2015
    June 2015
    May 2015
    April 2015
    March 2015
    January 2015
    December 2014
    October 2014
    September 2014
    August 2014
    July 2014
    June 2014
    May 2014
    March 2014
    February 2014
    January 2014
    September 2013
    December 2012
    November 2012
    October 2012

Powered by Create your own unique website with customizable templates.